W 2020 roku Fundacja Partnerstwa dla Europy Środkowo-Wschodniej dzięki finansowaniu z Narodowego Instytutu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika rozpoczęła prace porządkowe i restauracyjne na katolickiej części cmentarza komunalnego w Zbarażu.
Cmentarz parafialny w Zbarażu mieści się u zbiegu ulic Gruszewskiego i Czajkowskiego i dzieli się na cześć katolicką i prawosławną. Część katolicka ma powierzchnię około 3,5 hektara. Zachowało się na niej ponad 1150 pomników i płyt nagrobnych z XIX i pierwszej połowy XX wieku. Cmentarz jest zaniedbany, porośnięty gęstą warstwą chwastów i krzewów. Wiele nagrobków jest przechylonych lub poprzewracanych. Liczne nagrobki są uszkodzone lub całkowicie porozbijane.
Do prac wybrano przylegający do ulicy Hruszewskiego fragment cmentarza między centralną ścieżką od strony głównego wejścia a granicą zachodnią cmentarza. W tej części zabezpieczono 130 zagrożonych zniszczeniem, starych nagrobków niegdysiejszego cmentarza katolickiego. Działania porządkowe objęły również teren przyległy do ratowanych pomników. Przed rozpoczęciem prac porządkowych zarówno same pomniki jak i ich otoczenie nie tylko niszczył czas, bo zdarzało się również, że pozostałości starych nagrobków były po prostu usuwane lub przestawiane przez dzisiejszych mieszkańców, by w miejscu starego grobu dokonać nowego pochówku i ustanowić tam nowy pomnik. Podjęte prace porządkowe zapobiegły więc nie tylko rujnacji starych rzeźb, ale też ich niekontrolowanemu usuwaniu.
Prace na cmentarzu zakończono w końcu listopada.
Ustawiono i ustabilizowano 30 przewróconych nagrobków. Przewrócone nagrobki zostały zlokalizowane i (o ile pozwalał na to ich stan) oczyszczone i ponownie ustawione. Fotografie ilustrują przykładowy proces ustawiania nagrobka z figurą Chrystusa na kolumnie:
- Oczyszczenie poszczególnych elementów.
- Ponowne ustawienie pomnika.
Spionizowano i ustabilizowano 70 poprzechylanych nagrobków,
Dla wertykalizacji przechylonych pomników często trzeba było ponownie posadowić nagrobek, co wiązało się z koniecznością jego demontażu i ponownego montażu. Taki proces ilustrują zdjęcia pomnika z odłamanym ramieniem krzyża.
- Stan zastany.
- Demontaż i posadowienie.
- Ponowne ustawienie pomnika.
Zrekonstruowano około 30 nagrobków rozczłonkowanych na pojedyncze elementy oraz popękanych.
Przykładowy proces przedstawia rekonstrukcja nagrobka Wincentego Tracza.
- Stan po rekonstrukcji.
Zdjęcia po zakończeniu prac:
